Химийн элементүүд /цуврал/ [H] Устөрөгч

Тэмдэглэгээ: Атом-Н, Молекул-H₂
IUPAC _{нэршил:} Hydrogen
Атомын дугаар: 1
Атом жин: 1.00794 гр
Хэвийн нөхцөлдөх төлөв: хий /298К/
CAS Number: 1333-74-0
Үелэх хүснэгт /бүлэг/: 1
Өнгө: өнгөгүй
Ангилал: Метал биш

Нээсэн түүх:

1671 онд Роберт Бойль шингэрүүлсэн хүчил болон төмрийн урвалаар анх гарган авсан.
Устөрөгч гэдэг нь ὕδρω hydro буюу ус γενῆς genes буюу бүтээгч гэсэн Грек үгнээс гаралтай.

Байгальд орших, хэрэглэх:

Устөрөгч нь бүх органик нэгдэл болон усанд агуулагддах ба амьдралыг тэтгэгч элэментүүдийн нэг юм. Нар нь 70% устөрөгч 28% Гели агуулдаг. Устөрөгч нь маш хөнгөн жижиг молекултай тэсрэмтгий хий учраас хадгалах болон ашиглахад хүндрэлтэй байдаг. Орчин үед энэхүү асуудлыг шинжлэх ухааны дэвшилтэт технологийг /нано, био технологи ..../ ашиглан шийдвэрлэх боломжтой юм. Устөрөгчийг 18 р зууны үеээс агаарын хөлгийг хөөргөхөд ашиглаж байсан. Устөрөгчийг өнөө үед нефть болон нүүрсний боловсруулалтанд гидрогенжуулат зэргээр ашиглахаас гадна байгаль орчинд ээлтэй эрчим хүч гарган авах эх үүсвэр болгон ашиглаж байна.

Гарган авах:
Лабарторт: устөрөгчийг гарган авахдаа кальцийн гидридийг устай урвалд оруулан гарган авдаг.

CaH₂ + 2H₂O → Ca(OH)₂ + 2H₂

Өөр нэгэн тохиромжтой арга бол төмөр болон хүхрийн хүчлийн урвалаар гаран авах арга юм.

Fe + H₂SO₄ → FeSO₄ + H₂

Үйлдвэрт устөрөгчийг 1000-1100°C д нүүрстөрөгч болон метаныг усны уураар үйлчлэн гарган авдаг.

CH₄ + H₂O (1100°C) → CO + 3H₂

C(coke) + H₂O (1000°C) → CO + H₂

Мөн угаарын хийг 400°C температурт төмөр болон кобольтын оксидон катализатортайгаар усны ууртай урвалд оруулж гарган авдаг.

CO + H₂O → CO₂ + H₂